Żelazo

Żelazo to pierwiastek niezbędny do prawidłowego funkcjonowania organizmu – bez względu na wiek czy płeć. Występuje w organizmie człowieka na stałym poziomie wynoszącym 3-4 g, jednak musi być dostarczany wraz z pożywieniem.

Zalecane spożycie

Zalecane dzienne spożycie dla żelaza wyznaczono na podstawie oszacowanego przeciętnego zapotrzebowania, które ochroni przed niedoborem tego pierwiastka i utrzymuje jego zapasy na odpowiednim poziomie u osób stosujących dietę mieszaną.

Uważa się, że mężczyźni powinni spożywać 8 mg/d żelaza, zaś kobiety 18 mg/d. Zalecane dzienne spożycie wzrasta u kobiet w ciąży do 27 mg/d i maleje u kobiet karmiących piersią do 9 mg/d.

Zwiększone zapotrzebowanie na żelazo występuje także u dzieci, nastolatków oraz dawców krwi. Dodatkowo dzienne spożycie powinno być wyższe u osób intensywnie trenujących, zwłaszcza atletykę wyczynową i biegających w maratonach.

Funkcje

Żelazo odgrywa istotną rolę w magazynowaniu i transporcie tlenu, w mitochondrialnych procesach przekazywania elektronów oraz w wielu reakcjach oksydacyjnych i redukcyjnych w organizmie.

Wyróżnia się 2 niezwykle ważne formy aktywne żelaza i są to:

• białka hemowe – hemoglobina, mioglobina i cytochromy;
• białka niehemowe – np. metaloenzymy zawierające żelazo.

Hemoglobina transportuje tlen z płuc do wszystkich narządów i komórek ciała, zaś mioglobina transportuje i krótkotrwale przechowuje tlen w mięśniach. Z kolei cytochrom służy jako nośnik elektronów podczas syntezy ATP.

Dodatkowo żelazo wpływa na skurcz naczyń krwionośnych, neuroprzekaźnictwo i funkcjonowanie układu immunologicznego. Stanowi także kofaktor enzymów antyoksydacyjnych, a jego aktywne formy biorą udział w biosyntezie hormonów steroidowych i witaminy D.

Źródła żelaza

W żywności żelazo występuje w postaci hemowej (w produktach mięsnych) oraz niehemowej (produkty zbożowe, szpinak, buraki, jaja, rośliny strączkowe). Znacznie lepiej przyswaja się jednak z produktów pochodzenia zwierzęcego. Forma hemowa charakteryzuje się lepszą biodostępnością aż o 50%.

Niedobór

Pomimo powszechności w występowaniu żelaza w żywności, jak i jego stabilnej, względnie zamkniętej homeostazy w organizmie, istnieje znaczący problem niedoboru tego pierwiastka. Dotyczy on nawet do 30% populacji w naszym kraju. Niedoboru żelaza w organizmie człowieka obejmuje następujące objawy:

• utrata apetytu;
• ogólne zmęczenie i osłabienie organizmu;
• obniżenie zdolności funkcjonalnych, w tym spadek produkcji ATP;
• pogorszenie koncentracji i problemy z nauką;
• zwiększona wrażliwość na zimno;
• przyspieszenie oddechu po wysiłku;
• bladość i suchość skóry;
• utrata włosów, łamliwość i łyżeczkowatość paznokci;
• duszność wysiłkowa, przyspieszone bicie serca, palpitacje;
• zawroty głowy;
• zwiększona skłonność do infekcji;
• niedokrwistość;
• zwiększone wytwarzanie kwasu mlekowego;
• okołoustne pęknięcia skóry, zapalenie języka, atrofia śluzówki nosa i policzków;
• dysfagia;
• osłabienie syntezy hormonów tarczycy.

Niedobór żelaza jest niezwykle niebezpieczny w ciąży, ponieważ może powodować zwiększone ryzyko deformacji płodu. Występuje również ryzyko przedwczesnego porodu.

Na niedobór omawianego pierwiastka narażone są przede wszystkim osoby z upośledzonym wchłanianiem, najczęściej w przebiegu niektórych chorób. Mowa np. o wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego, zapaleniu żołądka, fenyloketonurii, niedokrwistości nerkowej, celiakii czy zespole krótkiego jelita. Czynnikiem ryzyka są także zaburzenia redystrybucji, co ma miejsce przy przewlekłych stanach zapalnych czy nowotworach z wysokim zapotrzebowaniem na żelazo.

Utrata żelaza z organizmu może nastąpić w przebiegu bulimii, menstruacji u kobiet, silnych krwawieniach z dróg rodnych i chorobach pierwotniakowych.

Ważna jest również codzienna dieta. Niedobór żelaza może pojawić się u osób przestrzegających diety wegetariańskiej, makrobiotycznej oraz spożywających zbyt duże ilości kawy i herbaty. Czynnikiem ryzyka niedoboru jest również niedożywienie.

Zastosowanie w medycynie

W medycynie często wykorzystuje się doustne preparaty żelaza, które powinny być podawane między posiłkami. Żelazo przyjmowane na pusty żołądek może powodować skutki uboczne ze strony układu pokarmowego.

Żelazo w medycynie stosuje się głównie w leczeniu:

• zespołu niespokojnych nóg;
• anemii nerkowej;
• niedoborów żelaza wynikających z różnych przyczyn.

Należy unikać leczenia żelazem bez konsultacji z lekarzem. Nawet suplementacja powinna być zalecona przez lekarza, tylko po zdiagnozowaniu niedoboru tego pierwiastka na podstawie wyników hematologicznych lub różnicowania diagnostycznego.

Interakcje z lekami

Lepsze wchłanianie żelaza w drogach pokarmowych powoduje witamina C, ponieważ wzmacnia ona wchłanianie niehemowego żelaza przez redukcję trójwartościowego żelaza w łatwiej wchłanialne formy dwuwartościowe. Biodostępność żelaza zwiększają również: kwas cytrynowy, mlekowy i jabłkowy oraz niektóre aminokwasy, np. cysteina czy metionina.

Upośledzenie wchłaniania żelaza następuje przy jednoczesnej podaży bifosforanów, środków zobojętniających kwas solny, środków przeczyszczających, neomycyny, aspiryny, tetracykliny, kwasu fitynowego oraz kwasu szczawiowego. Zmniejszenie biodostępności żelaza ma miejsce także przy alkoholizmie i zbyt wysokiej podaży produktów mlecznych lub polifenoli.

Bibliografia

• Grober U., Mikroskładniki odżywcze, Wydawnictwo MedPharm Polska, Wrocław 2010.
• Kiełbik P., Godlewski M., Niedobory i strategie suplementacji żelaza we wczesnym okresie postnatalnym, Życie weterynaryjne, 2/2017.
• Kuras M., Zielińska-Pisklak M., Perz K., Szeleszczuk Ł., Żelazo i cynk – główne mikroelementy niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu, Lek w Polsce, 5/2015.
• Korzeniowska K., Wietlicka I., Jabłecka A., Zaburzenia gospodarki żelaza. Część 2. Niedobory żelaza, Farmacja Współczesna, 5/2012.

Spirulina + żelazo Spirulina to naturalna alga zawierająca w swoim składzie wysokiej biodostępności białko, witaminy, minerały, jak również inne, niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu substancje odżywcze. Naturalnie wiązane żelazo uzupełnia niedobory ... Zobacz więcej...